Święte Triduum Paschalne
"Ponieważ dzieła odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Boga Chrystus dokonał przez paschalne misterium swojej błogosławionej Męki, przez które umierając zniweczył naszą śmierć i zmartwychwstając przywrócił nam życie, święte Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego jaśnieje jako szczyt roku liturgicznego. Takie znaczenie, jakie niedziela ma w tygodniu, uroczystość Wielkanocy ma w roku liturgicznym.
Paschalne Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego rozpoczyna się od wieczornej Mszy Wieczerzy Pańskiej, ma swoje centrum w Wigilii Paschalnej i kończy się Nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania. W Wielki Piątek Męki Pańskiej, a jeżeli to możliwe, także w Wielką Sobotę aż do Wigilii Paschalnej, wszędzie zachowuje się święty post.
Wigilię Paschalną obchodzoną w świętą noc Zmartwychwstania Pańskiego uważa się za ‹‹matkę wszystkich świętych wigilii››. Kościół czuwając oczekuje Zmartwychwstania Chrystusa i obchodzi je w sakramentach. Dlatego cały obchód tej świętej Wigilii powinien odbyć się w nocy, to znaczy rozpocząć się po zapadnięciu nocy albo skończyć przed świtem dnia niedzielnego" (Kal. Rz., 18-21).
Wielki Czwartek
W odnowionej liturgii Wielkiego Czwartku Eucharystia rozpoczyna Triduum Paschalne. Jest ona ukazana w wewnętrznej więzi z Paschą. Ten rys historiozbawczy jest bardzo wyrazisty. Sprawowana Eucharystia jest spełnieniem i zrealizowaniem zapowiedzianej przez Boga Jahwe Paschy (Jezus jest prawdziwym Barankiem) Równocześnie jest ona anamnezą tego, co Pan polecił czynić na swoją pamiątkę (II Czytanie - l Kor 11. 23-26). Dokonujące się w Eucharystii w Krwi Zbawiciela odnowienie Przymierza (psalm responsoryjny) wypływa z miłości Jezusa do swoich, miłości aż do końca (J 13. 1-15). Liturgia Wielkiego Czwartku właśnie w tym wielkim słowie: miłość (agape) Ojca Niebieskiego - przekazywana przez Jezusa Chrystusa w Duchu Świętym - znajduje swoje centrum i główny klucz. Teksty euchologiczne ukazują równocześnie całe dzieło Chrystusa. Czyni to już u samego początku śpiew na wejście. Chlubimy się krzyżem naszego Pana Jezusa Chrystusa, w nim jest nasze zbawienie, życie i zmartwychwstanie, przez niego jesteśmy zbawieni i oswobodzeni (por. Ga 6. 14). Chociaż nie jest to introit pierwotnie związany z Mszą Wieczerzy Pańskiej, która jeszcze w VII w. rozpoczynała się bezpośrednio przygotowaniem darów, to jednak zaczerpnięty jest z Wielkiego Tygodnia, ukazuje najszerszą panoramę Triduum Paschalnego. Krzyż Chrystusa jest zwycięski. Wielki Czwartek jest już pierwszą epifanią chwały Bożej (Chlubimy się...).
Obrzęd umycia nóg nie ma znaczenia tylko egzemplarycznego. naśladowania przykładu Chrystusa, lecz jest proroctwem w czynie" (prophetie en acte). Miłość Boga, która przyszła do nas w Jezusie Chrystusie, miłość zbawcza staje się udziałem człowieka przez wsączenie się w Chrystusa. Nie będziesz miał udziału ze Mną. powiedział Chrystus do Piotra (Ewangelia dnia), jeśli cię nie obmyję". Chodzi o czyn zbawczy ze strony Jezusa, który trzeba przyjąć, mimo zgorszenia, jakie początkowo prowokuje. Włączenie się w Jezusową najpełniej objawioną miłość Ojca prowadzić będzie do oddawania siebie w służbie innych na wzór Zbawiciela. Konstytucji o liturgii wskazując Mszę św. jako pamiątkę {zikkaron, anamnesis} Najświętszej Wieczerzy, wiekuistą ofiarę i ucztę miłości. Modlitw a nad darami, wzięta z Gelazjanum Vetus, oddaje istotę działań liturgicznych, pod osłoną znaków dokonuje się dzieło zbawienia (Męka, Śmierć. Zmartwychwstanie - całość misterium paschalnego). Modlitwa po Komunii (z Missale Gothicum) prosi dla uczestników uczty Jezusa o udział w wiekuistej uczcie. Prefacja w embolizmie ukazuje Chrystusa jako Kapłana, który ustanowił podczas Ostatniej Wieczerzy obrzęd wiekuistej ofiary, każda zaś Msza św. jest sakramentalnym utrwaleniem tej jedynej ofiary Chrystusa. Zakończenie embolizmu prefacji stwierdza, że przez spożywanie Ciała i Krwi Pańskiej stajemy się uczestnikami Jego dzieła, dostępujemy przebaczenia i wchodzimy w przymierze miłości z Bogiem w Jezusie Chrystusie.
Dokument Paschalis sollemnitatis przypomina poszczególne elementy wieczornej liturgii i poleca zachować dotychczasowe zwyczaje. Uderza sugestia, aby Komunia św. była zaniesiona do chorych bezpośrednio z Mszy Wieczerzy Pańskiej przez diakonów, akolitów i szafarzy nadzwyczajnych. Winni oni zabrać Najświętszy Sakrament w czasie Komunii odbywającej się podczas Mszy św. Przy obrzędzie umywania nóg prawodawca sugeruje, by urządzić specjalną procesję z darami przeznaczonymi dla potrzebujących, chodzi szczególnie o dary, które zostały zebrane podczas okresu Wielkiego Postu jako owoc pokuty.
Wielki Piątek
Odnowiona liturgia Wielkiego Piątku zawiera prawie wszystkie elementy spotykane w tradycji tego dnia. Struktura liturgii jest przejrzysta, jasna, prosta w swej surowości i powadze. Stanowią ją: liturgia słowa wraz z modlitwa powszechną, adoracja krzyża. Komunia św. i procesja do grobu Pańskiego. Liturgia przedstawia i pozwala przeżyć misterium Chrystusa w jedności historiozbawczej. Chrystus oddający życie na krzyżu jest cierpiącym Sługą Jahwe z Księgi proroka Izajasza (52, 13-53, 12) - czytanie to zastąpiło dawne z Wj 12. Chrystus przez swoją śmierć za swoich wykonuje wolę Ojca Niebieskiego, otwiera przystęp do Ojca (por. II Czytanie - Hbr 4. 14-16: 5. 7-9. którym zastąpiono dawne z Księgi Jozuego). Męka Chrystusa, Jego uniżenie (responsorium - Flp 2, 8-9) nie stanowi przegranej. Opis męki w ujęciu Janowym silnie podkreśla królewską godność Chrystusa. Kolor czerwony szat liturgicznych jest nie tyle kolorem męczeństwa, ile kolorem królewskiej purpury. Najdroższą purpurą była purpura czarna. W takim też kolorze sprawowano początków o liturgię Wielkiego Piątku. Bardziej się upowszechniła purpura czerwona - wyraz dostojeństwa, najgłębszej godności. Wierni umocnieni słowem Bożym podejmują modlitwę w różnych ważnych intencjach, aby skutki zbawienia objęły wszystkich ludzi i zjednoczyły Kościół wokół Zbawiciela. Z tekstów modlitw usunięto pewne wyrażenia mniej ekumeniczne (zmieniona została modlitwa w intencji Żydów; Jan XXIII - 1959 i Paweł VI). W adoracji krzyża bardzo charakterystycznie ujęte jest całe misterium paschalne. Nie ukazuje się krzyża bez zmartwychwstania. „Wielbimy krzyż Twój", „Wysławiamy Twoje zmartwychwstanie". Przez drzewo krzyża przyszła na świat radość" - to antyfony przy adoracji krzyża. Modlitwa po Komunii świętej dziękuje Bogu za nowe życie dane przez mękę i zmartwychwstanie, dopełnia w ten sposób wizję misterium paschalnego. W Paschalis sollemnitatis zasługuje na podkreślenie: a. prostracja głównego celebransa. Gest ten nazwany jest właściwym gestem Wielkiego Piątku". Wyraża on „kondycję pierwszego człowieka" oraz trudy i cierpienia Kościoła: b. uczczenie krzyża. Ukazywany krzyż winien być jeden: dla wyrażenia prawdy znaku. Cały obrzęd powinien posiadać splendor godny misterium naszego zbawienia. Wznosząc krzyż, celebrans zachowuje pełne czci milczenie po każdym śpiewie: „Oto drzewo krzyża..." Tylko w wyjątkowych przypadkach, z powodu wielkiej liczby uczestników. może się odbyć ogólne uczczenie krzyża, nie przez każdego z obecnych na liturgii: c. modlitwa powszechna. Z zamieszczonych w Mszale intencji celebrans może wybrać najbardziej odpowiednie dla zebranych, zachowując jednak zwykłą serię intencji przewidzianych w modlitwie powszechnej (4 grupy intencji).
Wielka Sobota
Jest dniem uwielbienia Chrystusa Pana umęczonego za nas i złożonego do grobu (antyfona z Liturgii godzin Wielkiej Soboty). W antycznym chrześcijaństwie była dniem ścisłego postu. Post ten był częścią Wigilii Paschalnej. Kościół powstrzymuje się w tym dniu od sprawowania Eucharystii, Liturgia godzin natomiast w swym układzie sięga antycznego oficujm. Jej treścią jest "Święty i Wielki Szabat" Syna Bożego, który odnowił dzieło stworzenia. Wierni jednak nadal w nikłym procencie uczestniczą w tej liturgii, trwają natomiast w adoracji Najświętszego Sakramentu w oczekiwaniu na radość zmartwychwstania. Liturgie wschodnie podejmują w tym dniu także temat zstąpienia Chrystusa do otchłani. W okresie katechumenatu gromadzono kandydatów do chrztu św. celem redditio symboli - proklamacji, złożenia wyznania wiary. W Polsce od godzin rannych błogosławi się pokarmy.
Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego
Struktura liturgii Wigilii Paschalnej w odnowionej wersji jest następująca: 1. Liturgia światła - lucernarium, która obejmuje: pobłogosławienie ognia i przygotowanie paschału, procesję z paschałem, praeconium paschale (orędzie wielkanocne); 2. Liturgia słowa; 3. Liturgia chrzcielna: pobłogosławienie wody chrzcielnej, odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych; 4. Liturgia eucharystyczna. Jest to zasadniczo struktura z Mszału z 1570 r. Liturgia Wigilii Paschalnej jest niezwykle bogata w symbole, po prostu żyje symbolami. Symbole zaś wynikają z teologii liturgii tego dnia i ją wyrażają. Wigilia Paschalna sprawuje misterium Chrystusa, misterium paschalne. Widoczna jest wyraźnie dynamika transitus, przejścia z ciemności do światła. ze śmierci do życia. Wszystkie symbole są w służbie nowego życia, które jest darem Boga w Jezusie Chrystusie: zapalenie paschału, procesja ze światłem, zapalanie światła w kościele od paschału. Chrystus jest Światłością świata, czyli jego nowym życiem: Fos i Zoe - Światło i Życie. Pobłogosławienie nowego ognia wskazuje na rozprzestrzenianie się skutków Chrystusowego odkupienia na całą rzeczywistość stworzoną. Nowe i Wieczne Przymierze w Chrystusie obejmuje całą rzeczywistość kosmiczną Da czele z królem stworzenia - człowiekiem (chrzest. Eucharystia). Exsultet - błogosławienie światła, to dziękczynno-uwielbiająca modlitwa za usymbolizowane w wielkanocnym świetle zmartwychwstanie Chrystusa i za Jego zbawienie zrealizowane przez Paschę. Element ofiary wieczornej sacrificium vespertinum, sacrificium laudis (zaznaczone słowem incensi} ma mniejsze znaczenie. Nie chodzi tyle o materialną świecę, ile o oddanie się Bogu uczestników liturgii, by stać się świadkami zmartwychwstania - ogłaszaniem Paschy. Zaznaczanie na paschale daty bieżącego roku (od Piusa XII) nawiązuje do początku roku. którym kiedyś była właśnie Wigilia Paschalna. Jest to symbol realnej możliwości nowego życia, innego początku, symbol nadziei, która w Chrystusie nie zawodzi. W służbie życia pozostaje również słowo Boże. Ono bowiem ratuje, umacnia, karmi, zapoczątkowuje zbawienie. Dobór czytań jest wysoce charakterystyczna. Podkreśla z jednej strony jedność historii stworzenia i zbawienia, wypełnienie się porządku stworzenia w porządku zbawienia. Postacie Izaaka. Abrahama ukazane są jako figury wskazujące na Chrystusa. Modlitwy następujące po każdym czytaniu (zaczerpnięte z Gelazjanum Vetus) doskonale interpretują czytania, ukazując ich wypełnienie się w Chrystusie. Czytania odbywają się w świetle paschału. Chrystus staje się interpretatorem słowa Bożego, jego najpełniejszym objawieniem i realizacją. Wspaniale dzieło stworzenia, wspanialsze dzieło zbawienia, przedziwne stworzenie człowieka, cudowniejsze odkupienie go w Chrystusie: te dzieła zostają objaśnione w świetle Nowego Testamentu (por. modlitwa po piątym czytaniu). Modlitwa po siódmym czytaniu wskazuje na dzieło Chrystusa, jakim jest Kościół jako sakrament, który prowadzi w Duchu Świętym dzieło zbawienia ludzkości (tekst podejmuje jakby myśl z Lumen gentium). Z drugiej strony czytania - responsoria - modlitwy ukazują uniwersalizm kosmiczny Chrystusowego zbawienia. Związek wody z życiem nie wymaga dopowiedzeń, zwłaszcza w powiązaniu z sakramentem chrztu św. Woda to także symbol Ducha Świętego, który rozwija relację dziecięctwa Bożego, uczy modlić się i nawiązywać kontakt z Bogiem Ojcem. Duch Święty - Boży Ikonograf odwzorowuje w wierzących w Chrystusa podobieństwo według Bożych zamiarów. Sam obrzęd błogosławienia wody chrzcielnej pomija dawniej stosowane gesty dramatyzujące - czynienie wody owocną. Niektórzy badacze (E. Stommel) uważali np. śpiew strof na coraz wyższym tonie za najpiękniejszy moment całego obrzędu. Obecne teksty zawierają, na podstawie mirabilia Dci dokonanych w przeszłości, prośbę, aby Bóg wejrzał na Kościół i otworzył nowe źródło chrztu świętego, aby woda przyjęła łaskę Ducha Świętego i aby wszyscy pogrzebani przez chrzest w śmierci Chrystusa razem z Nim powstali do nowego życia. Również Uczta Pańska - Eucharystia - służy nowemu życiu, które nie jest możliwe bez pokarmu. Najpełniejszy udział w Passze Jezusa, w Jego zwycięstwie dokonuje się przez sakrament chrztu i Eucharystię. Już ochrzczeni odnawiają przyrzeczenia złożone w sakramencie zanurzenia w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa. Pokropienie wodą pobłogosławioną przypomina im chrzest św7. Cała liturgia wigilii zmierza wewnętrznie ku Eucharystii - tryumfowi uwielbionego Kyriosa. Ona stanowi szczyt celebracji misterium paschalnego. Wigilia Paschalna - kultyczna ekspresja całego chrześcijaństwa pozostaje zawsze wielkim zadaniem kerygmatycznym. Dokonuje się ono także przez jakość celebracji odpowiednio przygotowanej, by sprawowanie liturgii natchnęło uczestników chrześcijańską nadzieją w Chrystusie, uczyło życia nowym życiem na co dzień, by stali się uczestnikami „paschalnych radości" (prefacja) i sławili Pana. uroczyściej głosili Jego chwałę. Chrystus bowiem jako prawdziwy Baranek zgładził grzechy świata, zniweczył śmierć i przywrócił nam życie (l prefacja). Szczególnego znaczenia nabierają użyte w pręta ej i łacińskie słowa: confireri i jego synonim: praedicare. Są to odpowiedniki greckiego wyrażenia exhomologeomai, które oznacza wyznanie wiary zwłaszcza w momencie prześladowań, szczególnie zaś oznacza wielbienie niewypowiedzianych przymiotów Boga i Jego czynów, z których pierwszym jest misterium paschalne Chrystusa. W Polsce liturgia Wigilii Paschalnej kończy się uroczystym ogłoszeniem zmartwychwstania Chrystusa i wezwaniem całego stworzenia do udziału w tryumfie Zmartwychwstałego przez procesję rezurekcyjną, w której niesie się krzyż przyozdobiony purpurową stułą (krzyż zwycięski) oraz figurę Zmartwychwstałego. Może się ona odbywać także w niedzielę rano. O takiej procesji ze śpiewem hymnu Cum Rex gloriae dowiadujemy się z Ordinale Plocense z XIV w. Poprzez Rytuał Piotrkowski obrzęd procesji dotrwał do naszych czasów. Mszał z 1970 r. nieco ją zmodyfikował. Trzykrotne okrążanie kościoła w procesji podkreślało jej walor (omne trinum perfectum - co złożone z trzech, jest doskonałe). Obecne przepisy dopuszczają jedno okrążenie kościoła. Swoistym „powtórzeniem" procesji rezurekcyjnej była w Polsce procesja niedzielna sprawowana przed uroczystą Mszą św. (sumą) wokół kościoła, przy którym zwykle znajdował się cmentarz grzebalny. Procesja z kilkoma przystankami (stacje) głosiła zmarłym wieść o zmartwychwstaniu. Dziś jest praktykowana tylko w niektórych okolicach. 16 stycznia 1988 r. Kongregacja do Spraw Sakramentów i Kultu Bożego wydała specjalny dokument - lisi okólny Paschalis sollemnitatis, dotyczący przygotowania i sprawowania świąt paschalnych -Triduum Paschalnego. Zawiera on 108 artykułów Jest podpisany przez prefekta Kongregacji kardynała P. A. Mayera. Z dokumentu tego przebija troska o zachowanie dotychczasowych przepisów, szczególnie ich ducha, jak również staranie o udział wiernych. Na szczególną uwagę zasługują wskazania duszpasterskie, przypomnienia o autentyczności i prawdzie stosowanych symboli. W tym kontekście nie dziwią uwagi dotyczące np. wielkości rozpalanego ognia. Płomień ognia powinien być taki, by rzeczywiście wskazywał na możliwość rozproszenia ciemności, pascha, natomiast wanien być każdego roku nowy, z wosku, nigdy sztuczny, jeden, takich rozmiarów, by ewokował Chrystusa - Światło świata. Po okresie paschalnym świeca wielkanocna (pascha!) nie powinna znajdować się w prezbiterium. Prawodawca poleca także, aby celebrację w Wielką Niedzielę rozpoczynać od pokropienia zgromadzonych wodą pobłogosławioną w Wigilię Paschalną. Dokument sugeruje powrót do sprawowania Nieszporów chrzcielnych w Niedzielę Wielkanocy. W duszpasterskiej praxis naszego kraju nadal pozostaje wielkim problemem, by Wigilia Paschalna sprawowana była poczynając od północy, a zakończona o świcie Niedzieli Wielkanocnej. Inne zwyczaje, jak czytamy w dokumencie, są zabronione. Warto także podkreślić kolejne przypomnienie Kongregacji do Spraw Sakramentów i Kultu Bożego, by wierni przyjmowali Komunię św. w dniu Wielkanocy pod dwiema postaciami. Jest to dokument troski o to, by zbawczy czyn Chrystusa był rzeczywiście sercem roku liturgicznego.
ja chce już święta !!!
